Leonardo da Vinci, Ginevra de’ Benci (c. 1474-1478)

Ginevra de’ Benci was de dochter van een Florentijnse bankier. Haar portret is het enige schilderij van Leonardo da Vinci in Noord- en Zuid-Amerika. Leonardo heeft de opdracht om haar te schilderen waarschijnlijk gekregen rond de tijd van haar huwelijk, op haar zestiende. Zelf was hij slechts een jaar of zes ouder. Dit is een van zijn eerste experimenten met olieverf; aan het gerimpelde oppervlak op sommige plekken kun je zien dat hij het nog aan het leren was. Toch wijst de nauwgezette waarneming van de natuur en de subtiele driedimensionaliteit van Ginevra’s gezicht onmiskenbaar op het nieuwe naturalisme waarmee Leonardo de schilderkunst van de Renaissance zou transformeren. De schaduwen in Ginevra’s gezicht verlopen geleidelijk, niet door middel van lijnen of abrupte overgangen van kleur en licht.
            En er zijn meer redenen waarom dit portret een voorbeeld is van de vernieuwende stijl van Leonardo. Hij plaatste haar in een open omgeving, terwijl het in die tijd gebruikelijk was om vrouwen af te beelden tussen de beschermende muren van hun huis. Als er al natuur stond op portretten van vrouwen was dat aan de andere kant van een raam. De driekwart pose, die haar terughoudendheid benadrukt, was tot dan toe voor zowel mannen als vrouwen nog amper gebruikt in Italiaanse portretten.
            Het paneel is aan de onderkant ooit een paar centimeter korter gemaakt, waarschijnlijk vanwege een beschadiging. Daardoor zijn Ginevra’s handen nu niet meer zichtbaar. Er is nog een schets bewaard gebleven van dit schilderij en daarop is te zien dat ze haar handen voor haar middel houdt en een twijgje vast heeft, waarschijnlijk een anjelier, een bloem die in portretten uit de Renaissance vaak werk gebruikt als teken van toewijding en deugdzaamheid. Ginevra’s gezicht wordt omlijst door de stekelige groene takken van de jeneverbesstruik. Het ooit heldere groen is inmiddels bruiner geworden. De jeneverbes verwijst naar haar kuisheid, de grootste deugd van een Renaissance-vrouw. Dit komt ook terug in haar naam; in het Italiaans is jeneverbes ginepro.
            Het overgrote merendeel van portretten van vrouwen werd gemaakt ter ere van een verloving of huwelijk. Op huwelijksportretten stond het echtpaar meestal samen, met de vrouw aan de rechterkant. Omdat Ginevra hier naar rechts kijkt, is dit portret waarschijnlijk gemaakt om haar verloving te vieren. Het gebrek aan versieringen is wel enigszins opvallend. Juwelen, luxe brokaten en fijn afgewerkte jurken maakten onderdeel uit van de bruidsschat en lieten zien hoe welgesteld een familie was.