Edgar Degas, Danseresje van veertien jaar (1878-1881)

In de lente van 1881, tijdens de zesde tentoonstelling van de impressionisten in Parijs, presenteerde de schilder Edgar Degas het enige beeldhouwwerk dat hij ooit publiek tentoon zou stellen. Danseresje van veertien jaar, zoals de kunstenaar het beeldje had genoemd, is een van de meest geliefde kunstwerken allertijden. Na de dood van Degas, zijn er vele bronzen afgietsels van het unieke beeldje gemaakt.
            In eerste instantie werd dit kunstwerk niet zo goed ontvangen. Critici waren het er bijna unaniem over eens dat het meisje lelijk was. Toch moesten ze erkennen dat de naturalistische manier waarop het meisje was weergegeven ongelooflijk goed was. Het was hoe dan ook revolutionair. De materialen van het Danseresje zijn bijzonder innovatief: het beeld is gemaakt van bijenwas en is gekleed in echte kleding. Ook het model was modern: het is een leerling van het Parijse Operaballet. Het meisje heette Marie van Goethem en zij was de dochter van een Belgische kleermaakster en wasvrouw. Op de Parijse balletopleiding vond je destijds veel meisjes uit de arbeidersklasse. Deze danseresjes stonden bekend als de ‘petits rats de l’opera’, operaratten. Waarschijnlijk was dit zo omdat ze met kleine, snelle stapjes over het operapodium dribbelden. Maar ze werden ook ratten genoemd vanwege de negatieve associatie met vuil en armoede. De jonge, mooie en arme ballerina’s waren bovendien een potentieel doelwit van mannelijke ‘beschermers’. Degas begreep de lastige situatie waarin het Danseresje zich bevond.
            Als je kijkt naar de evolutie van beeldhouwwerken is Danseresje een revolutionair kunstwerk. Het bevrijdende idee dat een kunstenaar elk materiaal en elke techniek mag gebruiken om het benodigde effect te krijgen, vindt zijn oorsprong in dit beeldje. Degas vertegenwoordigde hier een onderwerp uit de arbeidersklasse – al was het geen alledaags onderwerp – met zowel realisme als compassie, maar zonder moraliserend oordeel. Hiermee heeft hij met briljante eenvoud de gespannen verhouding tussen kunst en het leven weten te vangen.